Hlíðarvatn í Selvogi

Eftir Árna Árnason

Hlíðarvatn í Selvogi er eitt gjöfulasta vatn til bleikjuveiði á landinu. Vatnið er 332 hektarar að flatarmáli eða 3,3 ferkílómetrar. Það er fremur grunnt og meðaldýpi þess er um 2,9 metrar. Mesta dýpi er fimm metrar samkvæmt mælingum í apríl 1964. Vogsós er afrennsli úr vatninu en ekkert sjáanlegt yfirborðsvatn rennur í vatnið. Af rúmmáli þess og afrennsli má ráða að það nái að endurnýja sig á tæpum 39 sólarhringum. Hins vegar eru vatnsleysur víða í vatninu sjálfu og skapa kjöraðstæður fyrir bleikjuna og hrygningu hennar. Sumar heimildir geta þess að í vatninu gæti flóðs og fjöru en heimamenn segja að það sé ekki rétt. Að vísu hækkar í ósnum við flóð en sjór gengur ekki upp í vatnið reglulega. Hlíðarvatn er ekki nægilega salt til þess að kallast ísalt en saltstyrkurinn er þó fimmfaldur í samanburði við önnur fersk lindarvötn enda fýkur saltur sjór yfir eiðið í stórstraumi og sterkri hafátt.

Vatnið er mjög frjósamt. Til marks um það gengur bleikjan ekki til sjávar þótt hún eigi greiða leið þar sem rennur úr vatninu um Vogsós. Á seinni árum hefur flundra tekið að sækja í vatnið til ætisöflunar. Einnig hefur lax villst í vatnið svo og urriði, og áll veiðist þar stöku sinnum. Kvað svo rammt að þessari laxagengd í vatnið, þegar laxeldi var við Vestmanneyjar, að Stangveiðifélagið Stakkavík sótti um til landbúnaðarráðuneytisins 30. maí 1996 að fá að koma fyrir gildru í ósnum til þess að varna því að lax villtist upp í vatnið. Talið var að laxinn spillti hrygningu í vatninu. Gildrunni var komið fyrir. Samsetning aflans í gildruna ári síðar var athyglisverð. Á tímabilinu maí til og með september veiddust 127 laxar í gildruna en einungis Í ágúst og september. Sjö regnbogasilungar veiddust og í sömu mánuðum. Einungis 12 bleikjur veiddust og dreifðist sá litli afli nokkuð jafnt á alla fimm mánuðina. Ein bleikja veiddist í maí og mest fjórar í júlí sem sýnir að bleikjan er ekki mikið á ferðinni milli vatns og sjávar.

Hlíðarvatn er í eigu Strandarkirkju en kirkjan á jarðirnar fjórar sem umlykja vatnið. Þetta eru eyðijarðirnar Hlíð og Stakkavík svo og jarðirnar Vogsósar I og ll þar sem búskapur er stundaður. Vogsósar ll er nýbýli sem stofnað var árið 1954 á helmingi jarðarinnar Vogsósa. Þar búa nú Þórarinn Snorrason og kona hans, Jóhanna. Sonur þeirra, Snorri Óskar, býr á Vogsósum I. Af öðrum ábúendum á Vogsósum fyrr á árum má nefna séra Eirík Magnússon (1667- 1716) sem talinn var rammgöldróttur og sagt er frá í þjóðsögum Jóns Árnasonar. Menn trúðu því að Eiríkur hefði magnað fisk í Hlíðarvatn en aðrir þakka Strandarkirkju aflasældina. Náttúruleg skilyrði í vatninu skemma vafalaust heldur ekki fyrir.

Jörðin Hlíð hefur verið í eyði frá árinu 1906 en síðasti ábúandi á jörðinni Stakkavík flutti þaðan árið 1943. Þá var jörðin leigð út til Kjartans Sveinssonar skjalavarðar (1901- 1977) og hafði hann jörðina á leigu og seldi veiðirétt í vatninu uns hann lést árið 1977. Áhugi var á að koma jörðinni aftur í ábúð en þær tilraunir urðu að engu. Úr því varð málarekstur sem endaði fyrir Hæstarétti í árslok 1954. Páll Hallgrímsson, þáverandi sýslumaður Árnesinga og umsjónarmaður með eignum Strandarkirkju, beitti sér fyrir því árið 1978 að stofnaður var félagsskapur, Stangveiðifélagið Stakkavík, í þeim tilgangi að hafa umsjón með vatninu og leigu á veiði í Hlíðarvatni. Félaginu var ekki ætlað að skila hagnaði og skyldi öllum arði af starfsemi þess varið í þágu vatnsins og Strandarkirkju. Páll kvaddi til ellefu manns til þess að mynda félagið. Tveir komu frá Stangaveiðifélagi Hafnarfjarðar, tveir frá stangveiðifélaginu Ármönnum, þrír frá Selfossi, tveir voru búandi í héraði, annar í Ölfusi og hinn í Selvogi, sá tíundi var valinn vegna þekkingar á fiskeldi en sá ellefti átti að annast endurskoðun á fjárhag félagsins.

Leigusamningur við félagið var gerður hinn 7. febrúar 1978 til tíu ára. Hann hefur verið framlengdur nokkrum sinnum, fyrst af hálfu dóms- og kirkjumálaráðuneytisins og síðar Biskupsstofu. Núverandi samningur við Stangveiðifélagið Stakkavík var gerður fyrir hönd Kirkjuráðs hinn 13. febrúar 2013 og gildir hann út árið 2023. Samningurinn er um leigu á eyðijörðunum Hlíð og Stakkavík. Samhliða var gerður samningur við Vogsósabændur um leigu á veiðirétti þeirra jarða til sama tíma. Stakkavíkurfélagið hefur samhliða gert samninga við samstarfsfélög sín og eru þeir samningar til sama tíma. Öll stangveiðifélögin greiða sömu leigu á stangardag fyrir veiði í vatninu. Stangaveiðifélag Hafnarfjarðar hefur fimm stangir í vatninu, Ármenn þrjár, Árblik í Þorlákshöfn tvær, Stangaveiðifélag Selfoss tvær og Stangveiðifélagið Stakkavík einnig tvær. Alls eru því 14 stangir Í vatninu. Veiðitíminn er frá 1. maí til loka september en félögin geta nýtt aprílmánuð og fyrstu tíu daga októbermánaðar til veiða án endurgjalds. Þessi tími er hugsaður til hagsbóta fyrir félögin vilji þau fá félaga sína til vinnu við veiðihúsin eða önnur verkefni við vatnið.

Sú sérstaka hefð hefur skapast að á hverju vori, í lok apríl, hafa félögin tekið höndum saman og gengið strandlengjuna og hreinslað allt rusl við vatnið. Hreinsunarhelgin í vor var helgina 29. og 30. apríl. Af merkustu framkvæmdum Stangveiðifélagsins Stakkavíkur má tvímælalaust nefna framkvæmdir við sjóvarnargarð á Víðisandi. Félagið stóð í tvígang fyrir endurbótum á garðinum, seinast á árinu 1996. Félagið hélt svo áfram uppgræðslu til þess að binda jarðveg og verja þannig vatnið. Upphaf þessa verks má rekja til ársins 1990 þegar Stangveiðifélagið Stakkavík fékk Jón Jónsson jarðfræðing til þess að gera tillögur um leiðir til varnar því að sjór flæddi inn í vatnið og örlög þess yrðu þau sömu og Herdísarvíkur. Í Herdísarvík var á árum áður mikill apalgrýtisgrandi framan við tjörnina. Hann mun hafa horfið laust eftir árið 1984 og varð tjörnin þá að hafsvík. Áður hafði bleikjuveiði verið í Herdísarvík.

Gils Guðmundsson segir svo frá í bók sinni Væringinn mikli að Hlín Johnson, kona Einars Benediktssonar, hafi stundað silungsveiði í Tjörninni sem þá var í túninu í Herdísarvík. Ótti manna var að Hlíðarvatni biðu sömu örlög enda gekk spá Jóns út á það að vatnið hyrfi á næstu 60 árum ef ekkert yrði að gert. Vegna þessara framkvæmda hefur sú spá ekki ræst. Nýr Suðurstrandarvegur, sem nú liggur um Víðisand, tryggir vonandi endanlega að sjó verði haldið frá vatninu. Frá aldamótum hefur bókuð veiði í Hlíðarvatni verið á bilinu 730 til 4,875 bleikjur á ári skv. árlegri samantekt félagannna við vatnið. Samtölur Veiðimálastofnunar eru af einhverri ástæðu ekki í samræmi. Fiskurinn hefur farið stækkandi hin síðari ár. Fyrsta stóra bleikjan, sem ég veiddi í vatninu, var 59 cm hængur, 2,3 kg að þyngd sem tók fluguna Alma Rún nr. 10 hinn 1. október 2006. Í maí 2013 fékk ég jafnlanga bleikju en nokkru þyngri (2,5 kg) á Toppflugupúpu Engilberts Jensen, stærð 12. Ári síðar, 2014, fékk ég jafnþunga bleikju en aðeins styttri á sömu flugu en nr. 10.

Margir hafa veitt jafnstóra fiska og jafnvel mun stærri. Ég gæti nefnt ýmsa til sögunnar en sú upptalning væri aldrei tæmandi og e.t.v. ekki sanngjörn. Veiðin dalaði nokkuð síðustu sumur, einkum 2012, þótt stórir fiskar væru að veiðast en hefur nú náð sér aftur í fyrra horf. Sumarið 2016 veiddust 3.090 bleikjur í vatninu samkvæmt veiðibókum og er það þriðja besta veiðisumarið frá aldamótum. Þá veiddust einnig 15 urriðar, einn áll og einn lax síðasta sumar. Telja má líklegt að sókn og hvernig vorar ráði miklu um afla hvers sumars úr vatninu. Veiðileyfi hafa verið ódýr, þótt þau séu eftirsótt, sérstaklega fyrri hluta sumars. Annríki í atvinnulífi og vont veður hafa e.t.v. stundum orðið þess valdandi að menn hafa ekki nýtt leyfi sín. Ég hef iðulega verið einn við vatnið á liðnum uppgangsárum þó að ekkert væri að veðri. Sérstaklega er áberandi að veiði í september hefur fallið mjög niður vegna lítillar sóknar. Þó er þessi tími oft ágætur til veiði en þá gengur bleikjan í torfum með ströndinni. Þótt hrygningarfiskurinn taki ekki alltaf vel er geldfiskur í ætisleit innan um sem oft tekur vel. Mesta veiði, sem ég hef átt í vatninu, var í september.

Á vorin er oft besta veiðin í vatninu að vestanverðu. Á þeim stað er sandbotn og grunnt þannig að vatnið hitnar þar fyrst. Þegar svartur sandurinn hitnar fer mýið af stað og bleikjan sækir í púpurnar sem leita til yfirborðsins. Veiðistaðir eins og Stakkavík (ranglega kölluð Botnavík í Stangveiðihandbókinni), Mosatangi, Flathólmi, Guðrúnarvík og Gunnutangi gefast þá vel. Þessir veiðistaðir geta einnig gefið vel í vestanátt en yfirleitt er betra að veiða undan vindi við vatnið þar sem aldan er minni vegna skjóls frá landi.

Hlíðarey, Réttin og svæðið þar í nánd er annar hluti vatnsins þar sem aðstæður eru svipaðar. Á þeim stöðum ætti að reyna snemma vors og yfir sumarið undan vindi. Þar er aðgrunnt og sandbotn víða. Annars er það svo að viðvera veiðimanna í húsum félaganna virðist ráða töluverðu um það hvar menn bera niður við veiðar. Þannig er veiði Hafnfirðinga áberandi út frá Hjalltanga og Hlíðarey, þótt þeir af einhverjum ástæðum gleymi stundum Mölinni (Bununni) sem er oft afar góður veiðistaður, steinsnar frá húsi þeirra.

Stakkavíkurmenn sækja sennilega meira í Gömluvör og á Stöðulnefið en aðrir. Ármenn veiða meira í Botnavík, Réttarnesi, Skollapollum, Austurnesi og Kaldós enda stendur hús þeirra fyrir botni Botnavíkur. Hús Árbliks er þar einnig þannig að eðlilegt er að margir sæki þangað. Hún er oft gjöfull veiðistaður og fisk getur verið að finna frá bakkanum alla víkina, síst þó þegar mikill alda gengur beint inn í hana. Menn mega þó ekki gleyma öðrum stöðum. Ég vil þar t.d. nefna Innranef og Urðarvík í vestanátt.

Erfiðara er að komast niður að Urðarnefinu en þar má einnig oft fá góða veiði. Mikilvægast er að leita fyrir sér. Bleikjan færir sig til eftir fæðuframboði, veðri og vindum. Besta ráðið er þess vegna: Leitið og þér munuð finna. Á meðfylgjandi loftmynd eru sýndir helstu veiðistaðir. Vignir B. Árnason færði inn merkingarnar. Hann hefur lengi veitt í vatninu og þekkir vel til aðstæðna. Framboð á fæðu gefur veiðimönnum ákveðnar vísbendingar um agn sem rétt er að beita vilji þeir líkja eftir lífríkinu. Veiði á maðk og annað lifandi agn er að vísu ekki leyfð í vatninu heldur einungis veiði á spón og flugu. Mepps Aglia spónn, silfraður, hefur reynst mörgum ágætlega en flestir beita flugunni.

Flugan má þó líkjast hornsíli en þau eru stór hluti fæðu stærri fiskanna. Á vorin eru vatnabobbar (Lymnaea peregra) ríkjandi í fæðunni og virðist vera sú magafylli sem bleikjan tekur með sér úr djúpinu upp á grynningarnar þegar myýflugan fer að klekjast út. Púpur rykmýsins (Chironomidae) eru ríkjandi í fæðunni allan veiðitímann eins og rannsóknir sýna. Stundum má sjá þykkt lag af púpuhýði í flæðarmálinu. Þá má einnig, Í logni, stundum sjá fjölda rykmýsstrokka með ströndinni. Mýið er af öllum stærðum, frá minnsta rykmýi til stóru-toppflugu. Lirfa rykmýsins er áhugaverð, sérstaklega sú rauða, blóðormurinn, sem er algengasta tegundin í Hlíðarvatni. Rauða litarefnið í blóðinu, hemoglóbín, gefur lirfunni rauða litinn og gerir henni kleift að lifa þótt súrefni sé takmarkað. Lirfan getur orðið allt að 20 mm löng. Hún lifiír leðjubotni þar sem súrefni er af skornum skammti. Blóðormseftirlíkingar reynast þess vegna vel svo og flugur með rauðu Í eins og Whatson's Fancy-púpan, Copper John, Hlíðarvatnspúpa og flugan Krókurinn eftir Gylfa Kristjánsson (1948-2007).

Sterk eftirlíking af mýflugupúpu er Toppflugupúpa Engilberts Jensen. Hún og aðrar svipaðar útgáfur geta einnig gefið vel og oft þeim mun betur eftir því sem þær erusmærri. Takan verður þá stundum naum en fiskurinn getur verið vænn. Góð leið til þess að kanna lífríkið er að velta við steinum í fjörinni. Undir steinum má iðulega sjá þrenns konar lífverur: (1) Vatnabobba, (2) ferskvatnsrækju (Gammarus pulex) sem líkist marflónni (Gammarus duebeni) og (3) lítil sandhylki, híbýli lirfu vorflugunnar (Trichoptera). Ýmsar eftirlíkingar eru til af þessum híbýlum, þar sem lirfan gægist út, en þekktasta útgáfan hér á landi er flugan Peacock sem eignuð er Kolbeini Grímssyni (1921-2006), frænda mínum. Menn virðast hnýta þessa flugu með ýmsum hætti þótt helsta hnýtingarefnið sé það sama, fanir úr stélfjöðrum páfuglsins (Peacock). Sjálfur hnýti ég þessa flugu á straumfluguöngul, t.d. Kamasan B800 nr. 10. Flugur sumra eru eins og smávindill en náttúrulega útgáfan er sívalningur, litlu meira en millimetri í þvermál. Peacock hefur í mörg ár verið ein aflahæsta flugan í Hlíðarvatni og í fyrra, 2016, var hún aflahæst bæði hjá Árbliki og Ármönnum en Krókurinn hans Gylfa var í öðru sæti.

Ný fluga, Alma Rún, hefur rutt sér til rúms hin síðari ár. Hún minnir silunginn e.t.v. einnig á hús vorflugunnar þótt fiskar séu ekki taldir minnugir. Þótt lirfa vorflugunnar fari á vergang Í öldurótinu og verði bleikjunni að bráð Þegar hvessir er púpa vorflugunnar mun reglulegar á matseðlinum. Tvær tegundir vorflugupúpa hafa einkum greinst í fæðu bleikjunnar (Apatania zonella og Limnephilus affinis). Samt virðast menn ekki reyna mikið eftirlíkingar af vorflugupúpunni eins og hún lítur út þegar hún leitar yfirborðsins. Reyndar eru ekki til neinar sérstaklega þekktar eftirlíkingar en benda má á góða grein í sumarhefti Flyfishing £ Tying Journal 2006. Þar fjallar Jim Schollmeyer um veiðar með vorfluguettirlíkingum og birtir góðar myndir af frummyndum og ettirlíkingum. Þriðji félaginn undir steininum var ferskvatnsrækjan. Hún hniprar sig saman þegar ljósið fellur á hana og e.t.v. þess vegna vilja menn gjarnan hnýta hana á Grubber-öngul sem sýnir slíkar útlínur og lögun. Þó má ekki gleymast að ferskvatnsrækjan réttir vel úr sér þegar hún syndir og liggur þá bein í vatninu. Þess vegna getur Black Pennel, hnýtt á Kamasan B170 eða B175, verið ekki síðri eftirlíking. Ferskvatnsrækjan tekur á sig dökkan lit hraungrýtisins þar sem hún liggur undir steini og þannig lítur hún út syndandi í yfirborðinu.

Heimildir um rannsóknir á lífríki Hlíðarvatns telja ferskvatnsrækjuna (Gammarus pulex) yfirleitt vera marfló (Gammarus duebeni) þótt sú tegund lifi Í sjó en ekki í fersku vatni. Ég veit ekki hvað er rétt í fræðum þessum en eitt er víst að bleikjan þekkir ekki muninn. Það er stærð agnsins, litur og lögun sem skiptir mestu máli. Vísindaleg nákvæmni er ekki alltaf nauðsynleg þegar líkt er eftir lífríkinu.

‍